Nauczanie języków obcych seniorów w Polsce

Anna Jaroszewska

Celem zasadniczym polecanej monografii jest analiza potrzeb i możliwości w zakresie nauczania języków obcych seniorów w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk wielo- i międzykulturowości. We współczesnej europejskiej rzeczywistości są one niezwykle ważne i poznawczo interesujące. Zwłaszcza że stają się nieuniknione także dla polskich seniorów. Okoliczności te, jak również sama istota kształcenia językowego, które nie powinno być przecież lokalizowane w kulturowej próżni, przesądzają o włączeniu tych zjawisk w zakres zarówno analizy teoretycznej, jak i badań empirycznych przedstawionych w monografii, na którą składa się pięć rozdziałów. W pierwszym rozdziale (Nauczanie/uczenie się języków obcych seniorów jako problem badawczy polskiej nauki) omówiono stan badań nad nauczaniem/uczeniem się języków obcych seniorów przeprowadzonych w Polsce na tle badań zagranicznych. Wprowadzeniem do rozdziału jest przegląd głównych problemów, jakie napotyka się w interdyscyplinarnych badaniach generacji seniorów. Z perspektywy dalszych rozważań za istotne uznano także omówienie podstawowych terminów, takich jak: „starzenie się”, „starość”, „seniorzy” czy osoby „50+”, gdyż to m.in. niejednorodność znaczeniowa tych pojęć prowadzi do nieporozumień i trudności w interpretacji poszczególnych badań. W rozdziale tym podjęto jednocześnie próbę syntezy wspólnych obszarów badawczych dwóch, pod pewnymi względami bliskich sobie dyscyplin naukowych: glottodydaktyki oraz geragogiki. Rozdział drugi (Analiza potencjału edukacyjnego seniorów w perspektywie kształcenia językowego) jest próbą szczegółowego ukazania tych zmiennych, które w największym stopniu przesądzają o możliwościach i potrzebach seniorów w sferze nauczania/uczenia się języków obcych. Należy je uwzględnić na etapie planowania kursu językowego, preparacji i doboru materiałów nauczania oraz w fazie właściwych działań dydaktycznych. Wiedzę o nich należy włączyć również w zakres treści kształcenia nauczycieli filologów o specjalizacji geragogicznej. Ukazanie biologicznych, psychologiczno-podmiotowych oraz społecznych determinant starości prowadzi w konsekwencji do typologizacji uczniów seniorów. Rozpoznanie i sklasyfikowanie ich cech uznano za warunek konieczny do realizacji wyznaczonych celów badawczych. W trzecim rozdziale (Uwarunkowania kształcenia językowego seniorów w Polsce w kontekście europejskim) podjęto próbę charakterystyki polskiego systemu nauczania języków obcych seniorów. Za tło rozważań przyjęto wątek europejski oraz powiązane z nim, dziś już globalne, zjawiska wielo- i międzykulturowości oraz starzenia się społeczeństw. Należy przypuszczać, że inicjują one głębokie przemiany w światopoglądzie starszego pokolenia Polaków, którzy dzięki temu stają się coraz bardziej otwarci na kulturową inność. Coraz częściej też, niekoniecznie świadomie, stykają się z tą innością. Tym samym zmieniają się ich potrzeby względem systemu edukacji. Ów kontekst wpływa jednocześnie na politykę społeczną i edukacyjną państwa polskiego, która w obliczu starzejących się społeczeństw dąży do urzeczywistnienia modelu edukacji ustawicznej. Celem rozdziału czwartego (Potrzeby i możliwości polskich seniorów w zakresie nauczania/uczenia się języków obcych w kontekście międzykulturowym – badania własne) jest dostarczenie nowych danych empirycznych w przedmiocie badań oraz weryfikacja tez i wniosków wyprowadzonych w trzech pierwszych rozdziałach monografii. W rozdziale tym zaprezentowano dwa różne, jednak powiązane ze sobą moduły badawcze. Moduł pierwszy – międzykulturowe studium przypadków – to badanie jakościowe odwołujące się do triangulacji metod badawczych: obserwacji uczestniczącej, wywiadu, ankiety oraz analizy rysunku na zadany temat; w pewnym stopniu także analizy dokumentów instytucjonalnych. Jego podstawowym celem jest szczegółowa analiza wielonarodowościowego kursu językowego dla seniorów. Kurs został zorganizowany w Niemczech przez Goethe-Institut. Uczestniczyło w nim dwudziestu kursantów w wieku od 52 do 79 lat oraz dwie lektorki języka niemieckiego w wieku 50 lat. Studium temu przypisano funkcję poznawczą, ukierunkowaną na zbadanie szeroko pojętych potrzeb i możliwości związanych z uczestnictwem polskich seniorów w tego typu kursie. Stanowi ono jednocześnie fundament projektu drugiego modułu badawczego, który został osadzony w polskiej rzeczywistości edukacyjnej. Drugi moduł badawczy to ilościowy sondaż ankietowy przeprowadzony na ogólnopolskiej próbie badawczej 2145 respondentów w wieku od 48 do 94 lat. Sondaż zrealizowano w 43 Uniwersytetach Trzeciego Wieku oraz w dziewięciu innych ośrodkach edukacyjnych oferujących w Polsce kursy językowe dla seniorów, a także za pośrednictwem Internetu. Jego podstawowym celem jest diagnoza potrzeb i możliwości polskich seniorów w zakresie nauczania/uczenia się języków obcych – zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami – w warunkach międzykulturowości. Rozdział czwarty zamykają wnioski z przeprowadzonych badań. Są one punktem wyjścia dla piątego i zarazem ostatniego rozdziału monografii (Perspektywy rozwoju „glottogeragogiki” w Polsce). Stanowi on podsumowanie przedłożonego tu projektu badawczego. W nawiązaniu do analizy literatury przedmiotu, diagnozy uwarunkowań formalno-prawnych kształcenia seniorów w Polsce oraz wyników badań własnych podkreślono w nim duże i w dalszym ciągu nie w pełni wykorzystane możliwości badawcze oraz dydaktyczne, które kryją się w nauczaniu języków obcych seniorów. Zwrócono też uwagę na wiele otwartych problemów badawczych, które warto podjąć, aby wypełnić tę lukę. W rozdziale tym postawiono jednocześnie pytanie o przyszłość i możliwości rozwoju w Polsce nowej wyspecjalizowanej subdyscypliny, która w pełni wykorzystałaby potencjał, jaki stwarza kooperacja glottodydaktyki i geragogiki. Zważywszy, że w warunkach nauki polskiej nie dostrzeżono dotychczas tego potencjału, a glottodydaktyka oraz geragogika rozwijają się tu osobno, odpowiedź na to pytanie zyskuje na znaczeniu. Coraz bardziej istotny wycinek polskiej rzeczywistości edukacyjnej pozostaje bowiem niezagospodarowany. Ważne jest zatem rozstrzygnięcie, czy można i czy w ogóle warto odmienić ten stan. Dopełnienie monografii stanowią: wykaz skrótów użytych zarówno w teoretyczno-analitycznej części pracy, jak i w jej części empirycznej, spis tabel i wykresów, bibliografia, netografia oraz aneks. W aneksie znalazły się informacje uszczegółowione, dane liczbowe, wykresy oraz arkusze narzędzi badawczych. Ponadto zamieszczono w nim obszerny dziennik z badań stanowiący integralną część międzykulturowego studium przypadków zreferowanego w czwartym rozdziale monografii.   źródło opisu: http://impulsoficyna.com.pl źródło okładki: http://impulsoficyna.com.pl